دلیریوم عبارت است از اختلال در هشیاری و کاهش میزان آگاهی فرد از محیط پیرامون که در طی مدت زمانی کوتاهی بروز نماید . علامت عمده دلیریوم ، اختلال هشیاری است که معمولا با اختلالاتی در کارکردهای شناختی فرد همراه می شود . در صورت یافتن علت ایجاد کننده آن و درمان مناسب ، بهبود به سرعت حاصل خواهد شد .
یک وضعیت ناگهانی از گیجی (پریشانی) شدید و تغییرات سریع در مغز که بعضی اوقات با توهم و فعالیت بدنی بیش از حد همراه است و بیمار حالت طبیعی و عادی ندارد.
این بیماری "سندرم حاد مغزی" یا "وضعیت حاد گیجی" نیز نامیده می شود.
دلیریوم یک سندرم است نه بیماری . علل ایجاد کننده دلیریوم متعدد است . برخی از این علل عبارتند از : صرع ، نارسایی کبدی و کلیوی ، مسمومیت با برخی از داروها .
دلیریوم جزء علل شایع اختلالات روانی است و در دو گروه سنی بیشتر دیده می شود :
۱-کودکان : بعلت ناکامل بودن دستگاه عصبی
۲- افراد بالای شصت سال : بعلت کهولت سن
دلیریوم ، اختلالی شایع است و بیشترین درصد دلیریوم متعاقب عمل جراحی قلب است که تا 90 درصد گزارش شده است . سن بالا ریسک فاکتور مهمی است .
این اختلال 4 علت عمده دارد:
1- علل جسمی، مانند عفونت‌ها
2- سوء‌مصرف مواد، مانند ترکیبات افیونی و کوکائین
3- صدمات مغزی
4- علل متفرقه، مانند محرومیت از خواب به مدت طولانی، بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مانند صرع، بیماری‌های قلبی‌عروقی مانند نارسایی قلب. همچنین اغلب داروها خصوصا زمانی که بیش از حد مصرف شوند، می‌توانند موجب بروز این اختلال شوند.
موارد زیر در تشخیص علت دلیریوم کمک می کنند:
- کاهش ضربان قلب در پرکاری تیرویید و افزایش فشار داخل جمجمه
- افزایش ضربان قلب در پرکاری تیرویید، عفونت‌ها، نارسایی قلب
- افزایش درجه حرارت بدن در عفونت و واسکولیت
- افزایش فشار خون در تومورهای داخل جمجمه
- کاهش فشار خون در پرکاری تیرویید و خون‌ریزی حاد
- افزایش تنفس در دیابت، ذات‌الریه و نارسایی قلب و تب بالا
- در نوار مغزی امواج آهسته منتشر به چشم می‌خورد.
در مجموع باید یک بررسی همه‌جانبه آزمایشگاهی، برای تشخیص علت دلیریوم و رفع آن انجام گیرد.
این بیماری ممکن است با دمانس یا زوال عقل اشتباه گرفته شود، ولی باید گفت که شروع دلیریوم سریع است و در دمانس شروع و سیر کندتر می‌باشد.
همچنین اختلال در هوشیاری، مختص دلیریوم است. طول مدت بیماری نیز در دمانس چند ماه تا چند سال است، اما در دلیریوم چند ساعت تا چند روز است.
در اسکیزوفرنی، توهمات و هذیان‌های بیمار سازمان یافته‌ترند و تغییر زیادی در سطح هوشیاری آنها مشاهده نمی‌شود.
در افسردگی نیز سابقه بیماری و خلق افسرده، تعیین‌کننده است.
در اغلب موارد این بیماری کمتر از یک هفته به طول می‌انجامد، هر چند شروع خیلی سریعی دارد. پس از تشخیص علت بروز دلیریوم، در مدت سه تا هفت روز علایم بیماری کاهش و بیمار بهبود می‌یابد.
هر چه سن بیمار و طول مدت بیماری بیشتر باشد، طول درمان و سیر بهبود نیز طولانی‌تر خواهد بود.
موادی که باعث تشدید علائم دلیریوم میشوند شامل:
الکل
ضد دردها
انتی کولینرژیکها
CNSدپرسانتها
سایمتیدین
لیدوکائین
درمان دارویی
۱) از استفاده از داروهای خواب آور یا آرام بخش احتراز کنید. (به جز برای درمان بازگیری الکل یا داروهای آرام بخش)
۲) درصورتی‌که استفاده از داروهای ضدروان‌پریشی برای کنترل برآشفتگی لازم باشد. می‌توان آنها را تجویز کرد (برای مثال هالو پریدول۲-۱میلی گرم خوراکی یا تزریقی تا سقف سه باردرروز )
۳) به عوارض جانبی داروها (داروهای با خصوصیت آنتی کولینرژیک وداروهای ضدپارکینسون موجب ایجاد دلیریوم شده یا آن را تشدید می‌کند) وبه تداخلات دارویی توجه کنید.
درمان دارویی شامل موارد زیر است:
1) دوپامین بلوکرها (مثل هالوپریدول، اولازاپین، ریسپریدون، کلوزاپین)
2) تثبیت کنندههای خلق (مثل فلوکسیتین، ایمی پرامین)
3) داروهای سداتیو (دیازپام، کلونازپام)
4) داروهای موثر بر سروتونین (مثل ترازودون، بوسپیرون)
5) تیامین مشاوره با متخصص
تغذيه در بيماران دليريوم
در اين بيماران بايد از رژيم کتوژنيک استفاده کرد. از آنجا که اين بيماران نسبت به گلوکز حساسند و مقاومت به انسولين دارند، پس انرژي مغز بايد چگونه تامين شود؟ در اين رابطه کلسترول و چربي غذا نقش اساسي را بازي مي کند.در رژيم کتوژنيک بايد 90% از کالري را به چربي، 5% را به کربوهيدرات و 5% را به پروتئين اختصاص داد.